Europa Narodów - Literatura

Katalog testamentów poznańskich z drugiej połowy XVI i XVII wieku

Super User Literatura 15 październik 2020

Europa Narodów. Wielkopolska Narodów…

Na półkach księgarskich ukazał się Katalog testamentów poznańskich z drugiej połowy XVI i XVII wieku, sporządzony przez prof. Andrzeja Karpińskiego. Kwerenda archiwalna, która objęła kilkadziesiąt ksiąg miejskich Poznania z drugiej połowy XVI i XVII stulecia ujawniła blisko 1700 tekstów ostatniej woli, zarówno mieszczan, jak i szlachty, osób pochodzących z Poznania, wielu miejscowości Wielkopolski i Polski oraz Europy.

Dzieło A. Karpińskiego nie tylko wzbogaca wiedzę o mieszczaństwie poznańskim, ale znacznie przesuwa próg badań naukowych, wskazując na do tej pory nie wykorzystane archiwalia.

Na marginesie dyskusji o znaczeniu testamentów w badaniach historycznych warto zwrócić uwagę na kilka zagadnień. Testament (wraz z jego różnorakimi wersjami) jest tylko jednym z elementów wyznaczających etap życia człowieka, świadomie odchodzącego w wieczne trwanie. Z chwilą śmierci testament nabierał mocy prawnej i powodował pewne skutki prawne przejawiające się wystawianiem kolejnych dokumentów. Były to m.in. inwentarze masy spadkowej spisywane pod nadzorem egzekutorów, akty kwitacji, intromisji (w przypadku nieruchomości) i inne

Każdy zapis testamentowy wymagał stosownej procedury prawnej, niezależnie od tego dla kogo był przeznaczony. Często w testamentach natrafiamy na zapisy dla osób fizycznych (np. krewni, służba), prawnych (kościoły, klasztory, szpitale, szkoły, itd.). W przypadku mieszczan poznańskich, stanowiących przecież znakomitą większość wystawców dokumentów, badacze tych źródeł śledzący losy poszczególnych legatów, będą zmuszeni do zapoznania się z dokumentami kościelnymi (np. kolegiaty NMP jak i klasztornymi). Cenne w tych badaniach z pewnością okażą się kroniki klasztorne, szczególnie domów zakonnych reguł żebrzących. Warto byłoby zapoznać się z wizytacjami parafii rzymsko-katolickich, w których znajdujemy informacje o różnorakich Studia nad testamentami Poznaniaków wypadałoby powiązać legatami mszalnymi, prawnie obwarowanymi w testamentach oraz z uposażeniem kolegiaty św. Marii Magdaleny, mającym bogatą literaturę.

Zainteresowani dysponują m.in. inwentarzami mieszczańskimi, zestawiającymi masę spadkową Poznaniaków oraz innymi źródłami. Cenna praca A. Karpińskiego z całą pewnością będzie służyła wszystkim zainteresowanym. W każdym bądź razie w badaniach nad obecnością cudzoziemców w stolicy Wielkopolski jej obecność na podręcznej półce bibliotecznej nie budzi żadnych wątpliwości.

NAJNOWSZA PRACA O POŻARACH MIAST WIELKOPOLSKICH XVI – XVIII WIEKU

Super User Literatura 14 październik 2020

NAJNOWSZA PRACA O POŻARACH MIAST WIELKOPOLSKICH XVI – XVIII WIEKU

Historiografia municypalna Wielkopolski ostatnio wzbogaciła się o pracę Andrzeja Karpińskiego, który podjął się skatalogowania wzmianek o pożarach miast w dobie przedrozbiorowej (od XVI w.). Tak sprecyzowany temat jasno określa chronologiczny zakres przedsięwzięcia jak i wskazuje na zespoły archiwalne, które powinna objąć kwerenda. Są to akta sądów i kancelarii grodzkich, zawierające składane pod przysięgą zeznania o pożarach, stanowiące podstawę do libertacji podatkowych, wzmianki o pożarach w aktach miast. Konsekwencją byłoby prześledzenie rejestrów poborowych i innych wykazów obciążeń fiskalnych, w których takowe libertacje były odnotowywane jako uzasadnienie uwolnienia od poboru.

Poza zainteresowaniami autora i jego współpracowników pozostały kroniki klasztorne, powstałe nie tylko w środowisku konkretnego miasta (np. kroniki bernardynów z Koła, Koźmina Wielkopolskiego, Ostrzeszowa, Poznania, Sierakowa, Wschowy) oraz kroniki konkretnych miast (np.: Kopanica, Poznań, Rawicz). Rozbieżność pomiędzy założeniami metodyczno-metodologicznymi a zawartością omawianej publikacji występuje zawsze w taki szeroko zakreślonych przedsięwzięciach badawczych. W pracy A. Karpińskiego i jego zespołu jest aż nadto widoczna chociażby w prostym porównaniu wykorzystanych źródeł archiwalnych (s. 290-291) i literatury wraz z edycjami źródeł (s. 293-333), której wartość poznawcza jako dzieł popularno-naukowych jest budzi pewne wątpliwości. Z zespołów akt miejskich z terenu Wielkopolski, przechowywanych w Archiwach Państwowych w Bydgoszczy (Mogilno), Gorzowie Wielkopolskim (Bledzew, Międzyrzecz, Skwierzyna, Trzciel), Poznaniu, Zielonej Górze, wykorzystano tylko pozostałości archiwów Gniezna, Kleczewa, Poznania. Poza zainteresowaniami pozostały archiwalia przechowywane w wymienionych – oprócz Poznania – archiwach państwowych. W zasobach cyfrowych i w formie zdigitalizowanych zbiorów na płytach CD są dostępne akta miast: Bnina, Gniezna, Kalisza, Kobylina, Konina, Koźmina, Kórnika, Leszna, Pleszewa, Pobiedzisk. Księgi miejskie Grodziska Wielkopolskiego są dostępne w zasobach Dolnośląskiej Biblioteki Cyfrowej (zbiory Ossolineum). Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie udostępniło pozostałości archiwów miast Kazimierza Biskupiego i powiązanego z nim nowego miasta Krystynowa. W Wielkopolskiej Bibliotece Cyfrowej znalazła się księga wójtowska Kleczewa ze zbiorów Biblioteki Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. W podobne formie ukazały się – wraz z drukowanym tekstem - pojedyncze księgi (np. Szamotuły ze zbiorów berlińskich). Drukiem opublikowano regesty z ksiąg miejskich Ostrowa Wielkopolskiego. Liczne księgi miejskie znajdują się w zbiorach muzealnych, bibliotecznych oraz w archiwach kościelnych.

Katalog skrupulatnie rejestruje wzmianki o pożarach zawarte w licznych publikacjach, w tym w tzw. monografiach miast. Jednak ich nie weryfikuje. Przykładem może być wiadomość o pożarze Chodzieży w 1654 r. Informacje podane w książce A. Karpińskiego weryfikuje zapis w APP, KGKc 184, s. 71, gdzie mamy dokładną datę dzienną pożaru oraz podaną liczbę 30 zniszczonych domostw (w omawianej pracy: 40 domostw – s. 36).

Nie wynikając z szczegóły wypada zaznaczyć, że omawiana praca nie jest „wyrocznią” w kwestii pożarów miast wielkopolskich w XVI – XVIII w. Dostępne nam bazy źródeł archiwalnych zawierają o wiele więcej informacji na ten temat, gdyż kwerenda archiwalna objęła większa liczbę ksiąg grodzkich (głównie wszystkie z serii juramenta –np. KGKc – 185; KGKon 47, 49, 92, 163, 164, 165), tabele podatkowe, rejestry poborowe, akta wizytacji diecezji poznańskiej i archidiecezji gnieźnieńskiej, rozproszone księgi miejskie, księgi dostępne w zasobach cyfrowych). Wydana drukiem i w tłumaczeniu Kronika bernardynów sierakowskich wspomina o pożarach z 1712 i 1770 r.